Τσερένκοφ, Πάβελ Αλεξέγεβιτς

Ρώσος φυσικός (; 1904). Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Βορονέζ. Το 1934, μελετώντας, σε συνεργασία με τον Βαβίλοφ, το φως που εκπέμπεται από τα υγρά τα οποία δέχονται τη δράση της ακτινοβολίας, παρατήρησε μια ελαφρά φωτεινότητα (αυτή που σήμερα ονομάζεται φως του Τ.), η οποία μπορεί να ανιχνευθεί αν εξαλειφθεί κάθε ίχνος φθορισμού· το φαινόμενο είναι γενικά γνωστό ως φαινόμενο Τσερένκοφ. Τιμήθηκε με το βραβείο Στάλιν το 1946 και το 1958 με το βραβείο Νομπέλ της φυσικής μαζί με τους Ρώσους φυσικούς Ιλία Μικαήλοβιτς Φρανκ (1908) και Ιγκόρ Εβγκένεβιτς Ταμ (1898), που έδωσαν το (1937) τη θεωρητική ερμηνεία του φαινόμενου Τσερένκοφ. φαινόμενο Τ. Ένα σωματίδιο ηλεκτρικά φορτισμένο το οποίο κινείται μέσα σε ένα μέσο με ταχύτητα μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός στο μέσο αυτό, εκπέμπει φως υπό μία γωνία που εξαρτιάαι από την ταχύτητα του σωματιδίου. Από πρώτη άποψη μπορεί να φανεί περίεργο ότι ένα σωματίδιο κινείται σε ένα μέσο με ταχύτητα ανώτερη από την ταχύτητα του φωτός· είναι γνωστό όμως ότι η θεωρία της σχετικότητας αποκλείει τη δυνατότητα υπέρβασης της ταχύτητας του φωτός μόνο στο κενό και όχι μέσα στην ύλη, όπου η ταχύτητα αυτή μπορεί να είναι σημαντικά μικρότερη, δηλαδή ίση προς την ταχύτητα στο κενό διαιρούμενη διά του δείκτη διάθλασης του υλικού. Το φαινόμενο είναι ανάλογο προς το βαλιστικό κύμα σε σχήμα V το οποίο εξαπολύεται από αεροπλάνα ή βλήματα κινούμενα με υπερηχητική ταχύτητα. Στο φαινόμενο αυτό βασίζονται οι λεγόμενοι μετρητές Τ. Οι κοινότεροι αποτελούνται από ένα κομμάτι πλεξιγκλάς, που ονομάζεται ακτινοβολητής με δείκτη διάθλασης περίπου 1,5. Η επιλογή του διηλεκτρικού υλικού βασίζεται πάντως στην ταχύτητα των προς ανίχνευση σωματιδίων. Ένα σωματίδιο με ταχύτητα μεγαλύτερη των 20.000 χλμ. /δευτ. (ταχύτητα φωτός στο πλεξιγκλάς) εκπέμπει φως που σημειώνει τη δίοδο του σωματιδίου. Στην πράξη το φως αυτό είναι τόσο ασθενές, που δεν φαίνεται με γυμνό μάτι, αλλά πρέπει να ενισχυθεί με μια συσκευή, τον φωτοπολλαπλασιαστή· μπορούμε έτσι να μετρήσουμε όλα τα σωματίδια με ταχύτητες μεγαλύτερες από τη δεδομένη. Αυτή, αν και φαίνεται πολύ μεγάλη, πλησιάζεται εύκολα από στοιχειώδη σωματίδια με όχι μεγάλες στάθμες ενέργειας. Χρησιμοποιούνται ακόμα, για την ανίχνευση πολύ ταχέων σωματιδίων, μετρητές Τ. με αέριο (αργό) με δείκτη διάθλασης λίγο μεγαλύτερο της μονάδας. Το άνοιγμα του κώνου, που αποτελεί το μέτωπο του κύματος, γίνεται τόσο μικρότερο όσο μεγαλύτερη ταχύτητα έχει το σωματίδιο. Από το σχήμα προκύπτει, ότι στο χρόνο κατά τον οποίο ένα σωματίδιο με κάποια ταχύτητα χρειάζεται να περάσει από το 1 στο 2, ένα ταχύτερο σωματίδιο περνά από το 1 στο 3. Σχήμα 1. Όταν ένα σωματίδιο κινείται σε ένα μέσο με ταχύτητα μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός, στο μέσο αυτό, τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που εκπέμπονται από αυτό στις θέσεις Α Β C D σχηματίζουν ένα μέτωπο κωνικού κύματος (L Μ Ν 0), το οποίο σε κάθε στιγμή έχει· για κορυφή (E) το iδιo το σωμάτιο. 0 κώνος αυτός μετακινείται μαζί με το σωμάτιο, με τον τρόπο κατά τον οποίο ένα πλοίο ακολουθείται από τα κύματα που σχηματίζει.